💫क्रांतिज्योती सावित्रीस...!

 डॉ. ज्योती कदम, नांदेड

अनंत युगांपासून साचत गेलेला परंपरेचा चिखल आणि त्यात किड्यामुंग्यांसारखे जगणाऱ्या बायाबापड्यांच्या काळ्याकभिन्न आयुष्यात तू पेरत गेलीस हजारो प्रकाशकणांचा रुपेरी वृक्ष. त्या चिखलाच्या भिंती आरपार तोडत त्यांच्यापुढे जाणाऱ्या काळाची पावले ओळखलेल्या ज्योतिबाची तूच सावित्री होतीस. सत्यवानाचे आयुष्य यमाकडून परत मिळवणारी सावित्री फक्त पोथीपुराणातून पाहिली होती, पण तू अज्ञानरूपी यमाच्या तावडीतून सोडवलं हजारो स्त्रियांना. तू प्राणदायी ठरलीस- अनंत युगांना जन्म देणारी ठरलीस. सोप्पं नव्हतंच मुळी शेणाचे गोळे आणि विटक्या नजरा झेलून स्वतःचं माणूसपण तेवत ठेवणं. रस्त्याच्या कडेला उभे राहून तुझ्या वाटेवर काटे पेरणाऱ्यांची नजर सहन करत तू लढत गेलीस. ज्योतिबांच्या खांद्याला खांदा लावून. खऱ्या अर्थाने तू अर्धांगिनी ठरलीस, एका शुभ्र प्रकाश सूर्याची. स्वतः प्रथम अज्ञानाच्या अंधारातून बाहेर पडून तू पेटवलीस ज्ञानज्योत पिढ्यानुपिढ्यांना उब देणारी, प्रकाश देणारी. खरंच अवघड असतं प्रवाहाविरुद्ध पोहणं! मिळाला तरच मिळतो एखादा किनारा नाहीतर वाहत जावे लागते दूरवर, पण तुला पर्वा नव्हती कोणत्याच किनाऱ्याची की लाटेसोबत वाहून जाण्याचीही. कपाळावर रेखाटलेल्या कुंकवाचे तेज घेऊन तू लखलखती वीज झालीस. न कडाडताही प्रकाश देत गेलीस अनेकांना. स्वतःचा संसार आणि घरदार यांची पर्वा न करणाऱ्या तपस्वी ज्योतिबांची तेजस्वी अर्धांगिनी शोभलीस तू खरी.

मुलगी म्हणून जन्माला येणं लाजिरवाणं दुर्दैव होतं आयुष्यभर मुलगीपणाचे ओझे खांद्यावर बाळगत, आपलाच श्वास आपल्यासाठी जड करत जगणं हेच बिचाऱ्या बायकांच्या नशिबी होतं. अस्पृश्यांच्या सावलीचाही जिथे विटाळ मानला जाई तिथे कन्या म्हणून जन्माला आलेल्या अवहेलनेचा आलेख पार उंचावर जाणारा होता. मुलीचा जन्म हा शाप समजून दुर्देवी अश्वत्थाम्यासारखं जगणाऱ्या बायकांना कुठे होती परवानगी ग-म-भ-न गिरवण्याची! वेद पुराणांना वाचवण्याचा विचार तर कोसोदूर होता. तू केलास ओनामा, हातात लेखणी घेऊन लढलीस तू, तमाम स्त्री वर्गाच्या वेदनेला नवा आयाम देण्यासाठी. लढलीस, झुंजलीस, झगडलीस अखंड आयुष्यभर...घेतला नाही सुखाचा श्वास कधी निवांत मनाने, पण शेवटी मोकळे केले शिक्षणाचे, स्वातंत्र्याचे, माणूस म्हणून जगण्याचे महाद्वार तमाम भगिनींसाठी. आज आम्ही नवनवीन पंखांना घेऊन भिरभिरतो आहोत रोज नव्या आकाशात. कोणतीच वाट, कोणताच रस्ता, कोणताच राजरस्ता आम्ही शिल्लक ठेवला नाही पादाक्रांत करायचा! तू सहन केलेस काटे म्हणून आम्ही चालू शकतो यशाच्या रुपेरी वाटेवर.

तू तेवलीस आमच्यासाठी...चंदनाचा तुझा देह झिजवत. म्हणून आम्ही आज हजारो प्रकाशवर्षे दूर असणाऱ्या परग्रहांनाही पादाक्रांत करू शकलो. गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत जाणारा हरेक रस्ता पार करू शकलो. राजकारणाच्या तेजोमंडळावर चमकणाऱ्या इंदिरा, प्रतिभा, पृथ्वीच्या आवरणांना भेदून अंतराळात झेपावणारी कल्पना, 'आय डेअर' म्हणत गुन्हेगारांवर वचक ठेवणारी किरण, आपल्या कंठातून अमृतमय स्वर पेरणारी लता, एका साध्या खेड्यातून येवून सुवर्णकन्या बनलेली उषा, शब्दांची जादुगरी करणारी अमृता, नर्मदा वाचवण्यासाठी झुंजणारी मेधा अशी कितीतरी नावं समोर येतील. तू दाखवलेल्या वाटेवरून चालत जावून ज्यांनी दीपस्तंभ उभारले त्या सावित्रीच्या लेकींची.

माणूस म्हणून जगण्याची आणि जगता जगता अलौकिक कर्तृत्व पेरण्याचे सामर्थ्य तू दिलेस आमच्या मनाला. तुझे कर्तृत्व, तुझे लखलखते व्यक्तिमत्त्व या साऱ्यांनी आम्ही अजूनही भारावलेले आहोत. डोळ्यांच्या पापण्या निमिषभर मिटून तुझी मूर्ती मनःपटलावर साकारली जाते तेव्हा खरोखर आम्हाला मिळत जाते नवसंजीवनी, चैतन्यमय नवामृत- वाटेवरील काट्यांना बेमुर्वतपणे तुडवून स्वप्नांची फुले फुलवण्याचे ते तेज, ती लखलखती संजीवनी मनात घेऊन चालत राहणार आहेत येणाऱ्या अनेक पिढ्या. तुझं कर्तृत्व मात्र कालातीत! विश्वातील तमाम स्त्रीवर्गातर्फे तुला कोटी कोटी प्रणाम!